جنگ سرد دوره‌ای از رقابت شدید و طولانی‌مدت بین ایالات متحده و اتحاد شوروی بود که از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ شروع شد و تا فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ ادامه پیدا کرد. این درگیری، برخلاف جنگ‌های سنتی، بیشتر بدون رویارویی مستقیم نظامی بین دو ابرقدرت جریان داشت و اکثرا در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، علمی، فرهنگی و حتی ورزشی دنبال می‌شد. هر دو طرف برای گسترش نفوذ ایدئولوژیک خود ـ آمریکا با سرمایه‌داری و لیبرال‌دموکراسی، و شوروی با کمونیسم و سوسیالیسم ـ از ابزارهایی مثل جنگ‌های نیابتی، مسابقه تسلیحات هسته‌ای، رقابت فضایی، عملیات جاسوسی و جنگ تبلیغاتی استفاده می‌کردن.
در این دوران، بحران‌هایی چون ماجرای موشکی کوبا جهان را تا آستانه جنگ اتمی برد و نزاع‌های نیابتی مانند جنگ کره، ویتنام و افغانستان، جولانگاه اصلی کشاکش دو بلوک بودن. حتی عرصه‌هایی مثل ورزش، سینما و المپیک به میدان رقابت حیثیتی تبدیل شدن. در آخر، فشارهای اقتصادی، نارضایتی‌های داخلی و اصلاحات گورباچف، همراه با فروپاشی دیوار برلین، پایان این رقابت رو رقم زد و در ۱۹۹۱ شوروی از هم پاشید. جنگ سرد در عمل یک شطرنج بزرگ جهانی بود که مهره‌های آن از موشک و فضانورد تا رسانه و قهرمانان ورزشی بودند!
(یک فیلم جالب در مورد جهانی کردن بازی تتریس از شوروی وجود داره که می‌شه عمق فاجعه رو از این لحاظ فهمید.)
به طور کلی هم رقابت‌های ورزشی مثل جزوشون بود و استادهای بزرگ آمریکایی و روسی یه سری درگیری‌های ایدئولوژیک هم به وجود آوردن، یه مقاله انگلیسی پیدا کردم که توضیحات مختصری از این نزاع‌های سیاسی از طریق شطرنج به ما می‌گه.
این مقاله درواقع یک روایت تاریخی‌ـسیاسی هست که از دل اسناد بایگانی‌شده سفارت شوروی در کابل بیرون آمده و به ماجرای برنامه‌ریزی ناکام برای برگزاری مسابقه شطرنج میان آناتولی کارپوف (استادبزرگ شوروی) و بابی فیشر (استادبزرگ آمریکایی) در سال‌های ۱۹۷۶–۱۹۷۷ می‌پردازه.
اینجا یه تایملاین در مورد اتفاقات مهم شطرنج در بستر جنگ سرد رو می‌تونیم یادآور بشیم:
- جولای – سپتامبر ۱۹۷۲: فیشر در «مسابقه قرن» بوریس اسپاسکی را شکست می‌دهد و عنوان قهرمانی جهان پس از ۲۴ سال از شوروی جدا می‌شه.
- ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۴: فیشر تقریباً هیچ مسابقه رسمی بازی نمی‌کند؛ شوروی برنامه‌ریزی گسترده برای بازگرداندن عنوان آغاز می‌کند.
- آوریل ۱۹۷۵: مذاکرات برای مسابقه کارپوف–فیشر شکست می‌خورد؛ شوروی و فیده شرایط جدید فیشر را نمی‌پذیرند.
- آوریل ۱۹۷۵: فیده (فدراسیون بین‌المللی شطرنج) عنوان قهرمانی را به کارپوف می‌ده؛ مشروعیت این عنوان در رسانه‌ها زیر سؤال می‌ره.
- ژوئیه ۱۹۷۶: دیدار غیررسمی کارپوف و فیشر در توکیو، به ابتکار فیشر؛ پیشنهاد بازی عمومی مطرح می‌شه.
- اکتبر ۱۹۷۶: کارپوف طی نامه‌ای به سرگئی پاولوف پیشنهاد مسابقه غیررسمی با فیشر را مطرح می‌کنه.
- ۱۹۷۶ تا ۱۹۷۷: مقامات شوروی مزایا و خطرات سیاسی–تبلیغاتی مسابقه را بررسی می‌کنن.
- ۱۹۷۷: مذاکرات بدون نتیجه پایان می‌یابد؛ مسابقه برگزار نمی‌شه و فیشر دوباره از صحنه رقابت‌ها کنار می‌کشه.
به زبان ساده، این مقاله نشون می‌ده که شطرنج در دوران جنگ سرد تنها یک بازی نبود، بلکه بخشی از صحنه نبرد تبلیغاتی و حیثیتی بین بلوک شرق و غرب بود، و حتی یک مسابقه بین دو نابغه می‌تونست به بازی شطرنج سیاسی میان واشنگتن و مسکو تبدیل بشه.
[این جریان سیاسی شطرنج رو وقتی متوجه شدم که داشتم سری ویدیوهای جادی که داره آموزش شطرنج می‌ده به اسم لذت شطرنج، می‌دیدم. اگه علاقه به شطرنج دارید و ماهر نیستید مثل من، این ویدیوهای یوتوب شروع خوبی می‌تونه باشه]