همانطور که مستحضر هستید، بنده به قسمتهای ریاضیاتی و احتمالی خرج کردن یا در آوردن پول خیلی علاقه دارم. شاید بشه گفت به طور کلی تامین مالی. یا حتی به طور کلیتر پول. اما همه چی که پول نیست بابا! شاید این رو هم بدونید که به بینرشتهای کردن رشتهها هم علاقهمندم و اخیرا به یه مطلب رسیدم که از فیزیک کوانتوم توی دنیای مالی استفاده میکرد.
مثلا یه روز اگه کامپیوترهایی داشته باشیم که نه تنها سریعتر از کامپیوترهای معمولی کار میکنن، بلکه میتونن احتمالات پیچیدهی بازار سهام رو مثل آب خوردن حل کنن. این دقیقاً همون چیزیه که بهش میگن Quantum Finance. سعی دارم اینجا ساده و بدون اصطلاحات پیچیده و توی یه قالب متفاوت نسبت به پستهای دیگه و بر اساس یه پژوهش جالب از دانشگاه نیویورک ابوظبی و گزارشهای شرکتهای بزرگ مثل McKinsey، قدم به قدم این بینابین رشتهها رو توضیح بدم.
با چی سر و کار قراره داشته باشیم؟
فایننس کوانتومی یعنی ترکیب علم فیزیک کوانتومی (دنیای عجیب ذرات ریز که همه چیز احتمالاتیه) با دنیای مالی. به زبان ساده، کامپیوترهای کوانتومی که از کیوبیتهای جادویی استفاده میکنن میان تا مشکلات مالی رو سریعتر حل کنن. مثلاً پیشبینی قیمت سهام یا انتخاب بهترین سرمایهگذاریها. این حوزه تازه داره شکل میگیره و مثل پلی بین فیزیک و اقتصاد عمل میکنه. دیگه خبری از محاسبات و برنامهریزی طولانی نیست؛ کوانتوم همه احتمالات رو به صورت همزمان با سناریوهای مختلف بررسی میکنه!
چرا کوانتوم حالا؟
با توجه به اینکه بازارهای مالی پر از عدم قطعیت ناشی از رفتار خریدار و فروشنده هست، قیمت سهام ممکنه یهو یه سیر صعودی یا نزولی داشته باشه. فیزیک کوانتومی هم دقیقاً روی همین احتمالات ساخته شده. مثل اینکه ذرات میتونن همزمان در چند جا باشن! پس، شباهت دارن: بازار = یه بازی شانس بزرگ، کوانتوم = ابزاری که عاشق شانسه. این ترکیب میتونه به بانکها و سرمایهگذارها کمک کنه تا ریسکها رو بهتر پیشبینی کنن و تصمیمهای هوشمندانهتری بگیرن.
کاربردهای عملی: از بهینهسازی سهام تا امنیت دادهها
یکی از جذابترین کاربردها، بهینهسازی سبد سرمایهگذاری (Portfolio Optimization) هست. تصور کنین میخواین بهترین ترکیب سهام رو انتخاب کنین یعنی طوری که سود زیاد بشه و ضرر کم. روش سنتی QAOA (یه الگوریتم کوانتومی) میلیونها گزینه رو همزمان چک میکنه و بهترین رو پیدا میکنه. خیلی خیلی سریعتر از روشهای قدیمی!
یه کاربرد دیگه، قیمتگذاری اختیار معامله (Option Pricing) هست. این یعنی محاسبه قیمت خرید یا فروش سهام در آینده. مدلهای کلاسیک مثل Black-Scholes کندن و میلیونها سناریو رو یکی یکی بررسی میکنن، اما الگوریتمهای کوانتومی مونتکارلو همه رو همزمان حل میکنن.
مدلسازی ریسک (Risk Modeling). بانکها همیشه نگرانن که ضرر نکنن. با کوانتوم، میتونن معیارهایی مثل VaR (مقدار ریسک احتمالی) رو دقیقتر حساب کنن. یعنی بفهمن در سناریوهای بد، چقدر ممکنه ضرر کنن و چطور جلوش رو بگیرن.
امنیت هم که خیلی مهمه! (Cryptography & Security) یکی از نقاط قوت کوانتومه. کامپیوترهای کوانتومی میتونن رمزهای فعلی رو بشکنن (تهدید بزرگ!)، اما خودشون هم رمزهای فوقامنی مثل Quantum-Resilient Keys میسازن. شرکتهایی مثل QuSecure دارن روی این کار میکنن تا دادههای بانکی (مثل رمز کارتها) در امان بمونن. (یاد اونجای بهروزنامه افتادم که میگفت میخ محکم اپل بر تابوت پسورد!)
فریمورک PO-QA: یه مدل عملی از دانشگاه نیویورک ابوظبی
یه پژوهش باحال به اسم PO-QA (چارچوبی برای بهینهسازی پرتفوی با الگوریتمهای کوانتومی) نشون میده چطور این کار عملی میشه. اول، دادههای گذشته سهام رو جمع میکنین. هدفش هم اینه که ثابت کنه اینکه کوانتوم دقیقتر و سریعتره. این مدل مثل یه خط تولیده: داده میآد، با نظریههای کوانتوم بررسی میشه و تصمیمگیری اتفاق میافته.
چه شرکتهای بزرگی دارن سرمایهگذاری میکنن؟
این دیگه تئوری نیست؛ شرکتهای بزرگ وارد شدن! بانکهایی مثل J.P. Morgan روی رمزنگاری امن کار میکنه (با تصادف مطلق کوانتومی که هک رو تقریباً غیرممکن میکنه). Itaú Bank رفتار مشتریها رو پیشبینی میکنه HSBC هم وثیقهها رو بهینه میکنه تا ریسک کم بشه.
چالشها و آینده: چی در انتظاره؟
البته چالشهایی هم هست، مثل ناپایداری کیوبیتها (decoherence) یا هزینه بالای سختافزار (شرکتهایی مثل IBM و Google دارن روش کار میکنن). فعلاً پروژهها روی شبیهسازهای کلاسیک اجرا میشن، اما آماده انتقال به کامپیوترهای واقعی هستن. آینده؟ تحول در ریسکسنجی، کشف تقلب، امنیت سایبری و مدیریت ثروت. بانکداری بیشترین سود رو میبره!
بازی تازه داره هارد میشه!
فایننس کوانتومی نشون میده بازارهای مالی ذاتاً تصادفیان، و کوانتوم کلید حلشونه. از پژوهشهای دانشگاهی مثل PO-QA تا پروژههای J.P. Morgan، همه چیز داره از تئوری به عمل میرسه. اگر در حوزه مالی یا فناوری کار میکنین، این حوزه رو از دست نباید بدیم. میتونه بازی رو عوض کنه!
(منابع: پژوهش PO-QA از NYU Abu Dhabi، گزارش McKinsey Quantum Monitor، و سایت Quantum Insider.)