توی دوران کارآموزی دانشگاه، یه روز رفتیم یه جلسهای با استاد کارآموزی که در مورد تابآوری اقتصادی بود. دلیل این جلسه هم جنگ دوازده روزه بود! اگر بخواهیم تابآوری رو توی این قالب تعریف کنیم میشه گفت: «توانایی یک سیستم اقتصادی برای پیشبینی ریسکها و مقاومت در برابر ناسازگاریها و بازیابی سریع بعد از شوکهای خارجی و حتی بهتر شدن از حالت قبل» این شوکها و بحرانها در سطح کلان میتونن رکود، بلایای طبیعی و تغییرات آبوهوایی باشن. حتی پاندمی کرونا هم که معرف حضور همه هست!
توی مسیر برگشت به شرکت، استاد کارآموزی یه سری شاخصهای عجیب اقتصادی رو تعریف کرد که معروفترینشون برای ما فارسی زبانها شاخص رژ لب هست که بارها توی گروههای واتس اپی باز نشر شده.
در ابتدا میخوام یه سری شاخص مهم و کاربردی رو توضیح بدم و در ادامه اون شاخصهای نامتعارف رو توضیح خواهم داد. (در این پست بیشتر دادهها در مورد آمریکا هست.)
شاخصهای اقتصادی اصلی:
تولید ناخالص داخلی (GDP) و رشد آن: تولید ناخالص داخلی (GDP) اندازهگیری کل ارزش کالاها و خدمات تولیدشده در یک کشور طی یک دوره زمانی معینه و نشاندهنده اقتصاد اون کشور هست. نرخ رشد GDP درصد تغییر اون نسبت به دوره قبلی رو نشان میده و برای ارزیابی سلامت اقتصادی استفاده میشه.
ضریب جینی (Gini): ضریب جینی یه معیار آماری برای اندازهگیری نابرابری درآمد یا توزیع ثروت در یک جامعه هست که بین ۰ (برابری کامل) تا ۱ (نابرابری کامل) قرار میگیره. این شاخص کمک میکنه تا شکاف بین فقیر و غنی رو ارزیابی کنیم؛ مثلاً کشورهای اسکاندیناوی ضریب جینی پایینی (حدود ۰.۲۵) دارن که نشاندهنده توزیع عادلانهتر ثروت هست. (این اسکاندیناوی چیست که همه عالم دیوانه اوست؟)
مخارج مصرفکننده (Consumer Spending): این شاخص هزینههای افراد و خانوارها برای کالاها و خدمات غیرسرمایهای مانند غذا، لباس و سرگرمی را اندازهگیری میکنه و بخش عمدهای از GDP (حدود ۷۰ درصد در اقتصادهای پیشرفته) را تشکیل میده. افزایش مخارج نشاندهنده اعتماد مصرفکننده و رشد اقتصادی هست، در حالی که کاهش آن میتونه پیشبینیکننده رکود باشه؛ بر اساس دادههای اخیر، مخارج مصرفکننده در ایالات متحده در ۲۰۲۴ با رشد ۲.۵ درصدی همراه بوده است.
فروش خانه (Home Sales): این شاخص تعداد خانههای فروختهشده در بازار مسکن را ردیابی میکنه و نشاندهنده تقاضا و سلامت بخش املاک هست. عوامل مانند نرخ بهره و درآمد خانوارها بر آن تأثیر میذارن؛ برای مثال، در سال ۲۰۲۳ فروش خانه در ایالات متحده به دلیل نرخ بهره بالا کاهش یافت.
شاخصهای اقتصادی عجیب
شاخص پاپکورن کرهای (Buttered Popcorn Index): این شاخص غیرمتعارف بر اساس افزایش فروش پاپکورن در سینماها در دوران رکود عمل میکنه، چون مردم برای فرار از مشکلات اقتصادی به فیلمها پناه میبرن. اشاره میشه که در رکود ۲۰۰۹، فروش باکسآفیس و پاپکورن افزایش داشت، حتی اگر کیفیت فیلمها متوسط بودن!
شاخص اجساد ادعا نشده (Unclaimed Bodies Index): این شاخص افزایش تعداد اجساد ادعانشده در سردخانهها به دلیل هزینههای بالای کفن و دفن در بحرانهای مالی رو به ما میگه. در ۲۰۰۹، با کاهش اشتغال، این تعداد بیش از نیم میلیون افزایش پیدا کرده. این شاخص عجیب نشاندهنده فشار مالی شدید بر خانوادهها است و میتواند سیگنالی برای عمق رکود باشه، هرچند به خاطر حساسیت موضوع، کمتر مورد استفاده رسمی قرار میگیره.
شاخص جراحی پلاستیک (Plastic Surgery Indicator): این شاخص کاهش درآمد جراحیهای زیبایی در دوران رکود را ردیابی میکنه، چون افراد از مرخصی و هزینههای غیرضروری اجتناب میکنن تا شغل خود را حفظ کنند. (مثل اینکه توی ایران زیاد کاربردی نیست!)
شاخص پاشنه بلند (High Heel Index): این شاخص بر اساس افزایش ارتفاع پاشنه کفشهای زنانه در رکودها عمل میکنه، به عنوان نمادی از فرار فانتزی از واقعیت سخت اقتصادی. این شاخص فرهنگی-اقتصادی نشاندهنده تمایل به مدهای افراطی در زمانهای بحرانه، هرچند اعتبار علمی آن محدود هست.
شاخص لوبیای پخته (Baked Bean Indicator): این شاخص افزایش فروش کنسرو لوبیای پخته در رکودها رو اندازهگیری میکنه، چون مصرفکنندگان به غذاهای ارزان و ماندگار روی میآرن. این شاخص نشاندهنده تغییر الگوی مصرف به سمت صرفهجویی هست و میتواند سیگنالی زودهنگام برای کاهش قدرت خرید باشه.
شاخص کراوات باریک (Skinny Tie Indicator): این شاخص افزایش فروش کراواتهای باریک یا لباسهای رسمی در رکودها رو میگه، چون مردها برای نشان دادن تلاش بیشتر در کار و جلوگیری از اخراج، ظاهر رسمیتری انتخاب میکنن. در واقع این شاخص رفتار روانشناختی در بازار کار را نشون میده.
شاخص بازخرید کوپن (Coupon Redemption Index): این شاخص افزایش استفاده از کوپنهای تخفیف برای کالاهای ضروری مانند خمیر دندان و مواد شوینده در رکودها را ردیابی میکنه. مثلا ۳ میلیارد استفاده در سهماهه اول ۲۰۰۹. این شاخص نشاندهنده تلاش مصرفکنندگان برای صرفهجویی هست.
شاخص کارتن (Cardboard Leading Indicator): این شاخص تغییرات فروش جعبههای کارتنی را به عنوان نشاندهنده تولید و حمل کالا اندازهگیری میکند؛ افزایش آن سیگنال رشد اقتصادی و کاهش آن نشانه رکود است. این شاخص ساده اما مؤثر برای پیشبینی چرخههای اقتصادی استفاده میشود.
شاخص رژ لب (Lipstick Index): این شاخص توسط لئونارد لودر ابداع شد و افزایش فروش رژ لب در رکودها را نشان میدهد، زیرا زنان به جای کالاهای گران مانند کیف، به لذتهای کوچک و مقرونبهصرفه روی میآورند. فایل آن را به عنوان جایگزین اقلام لوکس معرفی کرده. این شاخص روانشناختی نشاندهنده جبران کمبودهای اقتصادی با خریدهای کوچک است. (حتی این روزهها
شاخص روند گوگل (Google Trend Index): این شاخص تحلیل میلیونها جستجوی روزانه گوگل را برای پیشبینی نوسانات بازار استفاده میکند، زیرا جستجوها رفتار اقتصادی را منعکس میکنند. فایل اشاره به نوسان با بازار دارد. بر اساس دانش عمومی، گوگل ترندز برای ردیابی روندهایی مانند بیکاری یا تورم مفید است و میتواند دادههای واقعیزمان ارائه دهد. (اخیرا کتاب همه دروغ میگویند رو خوندم و در موردش به زودی یه پست خواهم نوشت که دقیقا شاخصهایی مربوط به علوم اجتماعی از همین گوگل ترندز رو ارزیابی میکنه.)
شاخص بیگ مک و واریانتهای آن
- شاخص بیگ مک (Big Mac Index): این شاخص توسط مجله اکونومیست معرفی شده و قیمت بیگ مک مکدونالد را در کشورها مقایسه میکند تا ارزش واقعی ارزها بر اساس برابری قدرت خرید (PPP) را ارزیابی کنه. فایل توضیح میده که اگر قیمت محلی بالاتر باشه، ارز Overvalue شده؛ مثلاً فرانک سوییس ۸.۳ درصد در سال ۲۰۲۳. این شاخص سادهسازیشده برای درک نرخ ارز هست و عوامل محلی مانند هزینه تبلیغات را نادیده میگیرد.
- شاخص زمان کار به ازای بیگ مک: این واریانت زمان کاری لازم برای خرید یک بیگ مک را در شهرها اندازهگیری میکنه تا قدرت خرید واقعی را نشون بده. مثالهایی مانند هنگکنگ (۶ دقیقه) و نایروبی (۱۲.۶ دقیقه) را میتوان آورد. این شاخص نابرابری اقتصادی جهانی را برجسته میکنه و نشون میده که در کشورهای توسعهیافته، خرید آسانتره.
- شاخص تال لاته (Tall Latte Index): این واریانت بیگ مک را با قیمت یک قهوه تال لاته استارباکس جایگزین میکند تا PPP را محاسبه کند. این شاخص برای مقایسه هزینههای زندگی در شهرها مفید است و عوامل فرهنگی مانند عادت به قهوه را در نظر میگیرد.
- شاخص آیپاد (iPod Index): این شاخص قیمت آیپاد را که در یک مکان تولید میشه، در کشورها مقایسه میکنه تا ارزش ارزها را ارزیابی کنه. این واریانت نشاندهنده تأثیر مالیات و تعرفهها بر کالاهای الکترونیکی است. (مثال بارز آن هم این است که در ترکیه، خرید لوازم الکترونیکی حتی از ایران هم گرانتر است!)
- شاخص بیلی (Billy Index): این شاخص قیمت قفسه کتاب بیلی IKEA رو در کشورها مقایسه میکنه تا PPP رو محاسبه کنه. این شاخص برای کالاهای استاندارد مفیده و نشاندهنده تفاوتهای هزینه زندگی بدون تأثیر عوامل محلی مانند مواد غذایی هست.